BERNARD MALAMUD - Pomocnik [recenzja #82]

 

Książka pełna irytujących bohaterów.

***

📕 WYDAWNICTWO: Państwowy Instytut Wydawniczy

🕒 ROK WYDANIA: 1988

📖 ILOŚĆ STRON: 252

OCENA:    

   

Boję się książek o Żydach i niechętnie je czytam. Dominują w nich dwa motywy: albo apoteoza wiecznego cierpienia narodu wybranego, albo stereotypowe naigrywanie się z ich skąpstwa, pazerności i przekonania o własnej wyższości.

Amerykański pisarz Bernard Malamud (1914 - 1986) zręcznie balansuje gdzieś pomiędzy. Dostrzega ową nieuchronną tragedię wiszącą nad losem Żydów, a jednocześnie zdaje sobie sprawę z ich niedoskonałości. I choć sam był Żydem, niezgrabne poczynania swych bohaterów zdaje się obserwować z lekkim uśmiechem na twarzy i prawdziwie ojcowską wyrozumiałością.

Muszę przyznać, że chyba pierwszy raz czytałem książkę pozbawioną pozytywnych bohaterów. Trudno tu polubić kogokolwiek. Główni bohaterowie: Morris Bober, 60-letni więzień swego losu. Człowiek, który nie potrafi podjąć trudnej decyzji, a gdy to w końcu robi, jest już za późno. Naiwny, chorobliwie uczciwy, łatwowierny. Dalej, jego żona Ida. Marudna, zrzędliwa i choć w gruncie rzeczy kocha Morrisa i zazwyczaj radzi mu dobrze, trudno poczuć do niej nić sympatii. Ich córka, Helena. Piękna, jeszcze dość młoda. Zawzięcie marząca o zdobyciu porządnego wykształcenia. Nie potrafi radzić sobie z mężczyznami, nieprzewidywalna i foszasta.

Wreszcie, Frank Alpine, goj, tytułowy pomocnik. Pojawia się znikąd i krok po kroku wkrada w łaski Morrisa, zdobywając najpierw zaufanie kupca, a potem serce jego córki. Jedno i drugie zresztą potem straci. Frank Alpine to bohater nieoczywisty. Budzi sprzeczne uczucia: współczujemy mu, gdy z podziwu godną wytrwałością próbuje się zmienić i wyrwać od życia porcję szczęścia dla siebie; mamy go dość, gdy partaczy kolejną okazję by zrobić coś dobrego i polepszyć swój los.

Leżał w łóżku z kołdrą naciągniętą na głowę i próbował zdławić swoje myśli, lecz wymykały mu się i cuchnęły. Im usilniej je dławił, tym bardziej cuchnęły. Czuł w łóżku odór śmietnika, a nie mógł się z niego wydostać. Nie mógł, ponieważ sam nim był – tym smrodem w swym własnym złamanym nosie. Człowiek cuchnie swoimi postępkami.

Malamud nie ułatwia sobie zadania. Większość bohaterów to Żydzi. Akcja dzieję się w obrębie jednego sklepu i jednej ulicy. Brak bohaterów budzących jednoznacznie pozytywne odczucia. Trudno wśród takich kryteriów napisać dobrą, interesującą książkę. A jednak udało mu się…

Bernard Malamud piszący książkę. Wygenerowane przez sztuczną inteligencję Midjourney. 
(prompt: Milczenie Liter)

Pomocnik nie znajdzie się zapewne na liście lektur szkolnych ani wśród kanonów książek, które trzeba przeczytać przed śmiercią. Ma jednak swoje zalety. W sposób niepozbawiony uroku opowiada o próbie zmiany swego losu, zmianie charakteru, o winie i odwadze, by się do tej winy przyznać. Niełatwe tematy.

Książka, mimo iż momentami chwyta za serducho (scena z odśnieżaniem chodnika i wszystko to, co dzieje się potem!), emanuje ciepłem. Dlaczego? Bo w każdym momencie opowieści – nieważne czy jest to jej środek, początek, czy koniec – któryś z bohaterów właśnie rzuca wyzwanie przeznaczeniu i próbuje zrobić coś dobrego. I chociaż wysiłki te są często skazane na porażkę, być może w takich oto próbach tkwi właśnie sekret człowieczeństwa?