LOUIS-FERDINAND CÈLINE - Podróż do kresu nocy [recenzja #62]

 

Symbolizm kopulacyjny. 

***

📕 WYDAWNICTWO: Czuły Barbarzyńca

🕒 ROK WYDANIA: 2013

📖 ILOŚĆ STRON: 562

OCENA: 

    

   

   

Perwersyjnie przewrotna książka, która burzy popularne schematy poszukiwania szczęścia.

Jedna, wielka de-kon-struk-cja.

Bohaterem swej debiutanckiej powieści uczynił Louis-Ferdinand Céline swojego imiennika: Ferdinanda Bardamu.  Towarzyszyć mu będziemy przez dobrych kilkanaście lat, od młodzieńczych po dojrzałe. W egzystencji Bardamu jest jakaś niewidoczna skaza, która nie pozwala mu ustabilizować się i podążać za szczęściem.

Na widok rodzącej się przyjaźni, zwiewa gdzie pieprz rośnie. Z miłością podobnie. Początkowy zachwyt troskliwą Molly, która poświęca mu każdą wolną chwilę, szybko zamienia się w irytację i jakiś wewnętrzny ucisk. Gnany tym dziwnym imperatywem, któremu nie chce się przeciwstawić, ucieka przed szczęściem; wyrusza w podróż, dziś powiedzielibyśmy: opuszcza swą strefę komfortu. Nigdzie nie potrafi na długo zagrzać miejsca i wierzy, że ów demon ruchu pomoże mu w znalezieniu prawdy o sobie, że te celowe biczowanie siebie i ranienie innych ludzi zrzuci z niego wszystkie obłudne warstwy - jak w cebuli – i doprowadzi do sedna wszystkiego, do tytułowego kresu nocy. Czy udała mu się ta sztuka – przekonajcie się sami.

Tak, jest to bohater doprawdy fascynujący, a w jego losach zawarł autor wiele wątków autobiograficznych.

Céline (naprawdę nazywał się Louis-Ferdinand Destouches) żywił szczerą awersję do literackiego, akademickiego języka. Metafory, trzykrotnie złożone zdania – to nie dla niego. Uważał taki język za sztuczny, niezdolny do przekazania prawdziwych emocji.

Oto i sam autor we własnej osobie. Wersja "junior".
(źródło: domena publiczna)

Dlatego też zastosował tyleż logiczny, co prosty chwyt: sięgnął po język ulicy, kolokwializmów i wulgaryzmów. Jego sztuczka nie polegała na prostackim nasyceniu tekstu przekleństwami, o nie. Wprost przeciwnie: to przekonywujący zabieg, nadający bohaterom krwi i kości. Momentami jest przez to rubasznie, czasem śmiesznie, czasem obrzydliwie. Emocje te uderzają w dwójnasób, a tragedia losu Ferdinanda Bardamu chłoszcze czytelnika z surową mocą mówionego języka. Nawet momenty smutku i tragedii wybrzmiewają tu jakoś bardziej szczerze.

Przemyślenia bohatera i narratora są intrygujące, dalekie od sztampy. Céline potrafi się wspiąć na wyżyny literatury, gdy tylko przychodzi mu na to ochota.

Nie starczało czasu, aby przyjrzeć się dokładnie, jak w tej zieleni, w tym klimacie, w tym upale i w tych kłębach komarów znikają ludzie, dni, przedmioty. Wszystko gdzieś ginęło w przerażający sposób, znikały fragmenty, zdania, członki, żal, krwinki, wszystko to wymierało na słońcu, roztapiając się w gęstym strumieniu światła i barw, a wraz z tym wszystkim ginęły także chęć i czas, a w powietrzu pozostawał jedynie lęk i niepokój.

No mistrzostwo!

Takich momentów jest wiele, podobnie jak z opisami ludzkich plugastw. Dla tych, którzy nie są pewni, czy ich próg wytrzymałości jest wystarczająco mocny, by rozpocząć swą przygodę z „Podróżą…”,  przedstawię reprezentatywny cytat:

Służąca skończyła już zmywać naczynia, ale jej opatrunek był tak utytłany od resztek jedzenia, że trzeba było założyć go na nowo. Wcisnęła mi banknot pięciofrankowy. Nie chciałem w ogóle tego od niej brać, ale ona nalegała, żebym jednak wziął te pieniądze. Severine miała na imię, ta służąca.
- A cóż to, podcięłaś sobie włosy, Severine? – zauważyłem.
- Trzeba było! Taka teraz moda! – powiedziała. A poza tym długie włosy, i ta kuchnia tutaj, wszystkie zapachy zostają…
- Twoje dupsko śmierdzi znacznie gorzej! – przerwał jej Martrodin, któremu nasza rozmowa najwyraźniej utrudniała obliczenia. – Ale zdaje się, że tym twoim klientom jakoś to nie przeszkadza…

Oprócz żartów, przemyśleń i opisów znajdziemy u Céline‘a dużo podróży (USA, Afryka, Francja), i cały katalog postaci kobiecych. Spotkamy zupełnie różne typy: humorzastą i mściwą Lolę, pragmatyczną Musyne (Argentyńczycy ją zwinęli, łajdacy jedni!), czy szlachetną Molly.

Autor ponownie, wersja "senior".
(źródło: www.mutualart.com, fot. Izis Bidermanas)

Arcyciekawy jest wątek postaci drugoplanowej, niejakiego Robinsona, który momentami wybija się na pierwszy plan narracji. Bardamu spotyka go pierwszy raz jeszcze podczas I wojny światowej, jako nieopierzony, dwudziestoletni rekrut. Robinson włóczył się po ciemku po jednej z francuskich wiosek. Później spotykają się wielokrotnie. Gdziekolwiek Bardamu się nie uda, będzie tam i Robinson. Czyż to nie dziwne? Interpretacja tych postaci może mieć wiele odcieni. Przyjaciele, wrogowie? A może to Robinson jest tym magnesem, który przyciąga Bardamu do kresu nocy, do jądra ciemności? A Ferdinand, niczym nędzny opiłek żelaza, frunie ku przeznaczeniu, nie mogąc się oprzeć tej dziwnej mocy. Robinson to jedna z najciekawszych i najbardziej niejednoznacznych postaci drugoplanowych, z jakimi się kiedykolwiek zetknąłem. Tak naprawdę to trochę się bałem, że jeśli nie poświęcę mu chociaż jednego akapitu recenzji, pociągnie i mnie za sobą… To samo zrobił zresztą z Bardamu.

Oprócz Robinsona, przez całą książkę przewija się wątek państwa Henrouille. Znika w jednym rozdziale, by powrócić znienacka w innym, po kilkudziesięciu stronach lektury. Jego również można interpretować na różne sposoby, a sam w sobie jest niezmiernie ciekawy. Skłócona rodzina, żyjąca w pozornej zgodzie, bogaci skąpcy, a stara matka jednego z nich żyje w nędznej szopie na podwórku i nie wpuszcza do siebie nikogo. Matactwa, morderstwo, krypta z nieboszczykami – to tylko część atrakcji, które kryje w sobie ten wątek.

Podróż do kresu nocy jest nietypową książką. Książką pełną kontrastów, gdzie na jednej stronie brudne dialogi kontrastują z celnymi refleksjami na temat życia, a prostytucja przechadza się za rękę z filozofią. Interpretować to wszystko można na mnóstwo sposobów, co akurat bardzo mi odpowiada. Dzięki zastosowaniu języka mówionego, owe prawdy wychodzą nienachalnie, jakoś tak przy okazji innych wydarzeń, w prostych słowach. Dlatego ich moc jest podwójna. Niektóre sceny, choć można je traktować dosłownie i realistycznie, posiadają drugie albo i trzecie dno (np. wizyta w Strzelnicy Narodów).

Autor, wersja trzecia, artystyczna.
(źródło: www.behance.net, autor: Yann Dalon)

Gdybym miał nazwać gatunek, który stworzył Céline, powiedziałbym, że to symbolizm kopulacyjny.

Rozkręca się mozolnie, czasem przynudza, czasem brzydzi, ale bez wątpienia fascynuje. Lektura sprawi przyjemność rubasznym filozofom, łowcom cytatów, globtroterom i badaczom historii domów publicznych. Przesadzam? No to proszę, krótki eksperyment. Z ręką na sercu, bez oszukiwania, otwarłem książkę na losowej stronie. Wyszła strona 142:

Gdy nadchodziła noc, uliczna prostytucja rozkwitała aż miło wśród chmar pracowitych i nasiąkniętych żółtą febrą komarów. Za bardzo rozsądną cenę można było przelecieć w ciągu godziny lub dwóch całą rodzinkę. Podobałoby mi się nawet tak połajdaczyć z przedstawicielami obu płci, ale musiałem wreszcie podjąć starania o znalezienie jakiegoś miejsca pracy.

Niesprawiedliwe byłoby jednak sprowadzanie powieści Francuza do korowodu ciał i zmysłów. Jest w niej dużo, dużo więcej, a zresztą nawet kupczeniu ciał nadał Céline pewna symbolikę. Podczas wojny, nocą Badamu skrada się do wrogiego miasteczka, to nocami rozmyśla nad swoim życiem, a jego duszę także spowija gęsty mrok. Nocą rozkwita nie tylko prostytucja, dla Bardamu noc to prawdziwe życie.

Tylko noc, nocą, nocy. No co Ty na to?