EDGAR LAWRENCE DOCTOROW - Ragtime [recenzja #41]

 

Wyśmienita, melodyjna kompozycja. Znaczy się, powieść.

***

📕 WYDAWNICTWO: Państwowy Instytut Wydawniczy

🕒 ROK WYDANIA: 1993

📖 ILOŚĆ STRON: 218

OCENA: 

  

Wiele książek Doctorowa ukazało się jak dotąd w języku polskim, ale jakimś cudem przegapiłem je wszystkie. Niniejszą recenzją chcę odkupić chociaż część swojej winy.

Amerykanin Edgar Lawrence Doctorow żył w latach 1931 - 2015, napisał podobno wiele dobrych rzeczy, a za Ragtime otrzymał cenioną nagrodę National Book Critics Circle Award.

Jedzenie uznane zostało za sakrament sukcesu. Człowiek dźwigający przed sobą ogromny brzuch był ideałem mężczyzny w kwiecie wieku. Kobiety umierały w szpitalach z powodu pęknięcia pęcherza, na płuca, na niewydolność krążenia, na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Jeżdżono do kurortów, gdzie kąpano się w wodach siarczanych i stosowano środki przeczyszczające dla pobudzenia apetytu. W Ameryce panował kult stolca.

Błyskotliwa i świetnie napisana powieść, gdzie – jak w kalejdoskopie – wszystkimi barwami mieni się Ameryka z początku XX wieku. Multum wątków, które jakimś cudem składają się w jedną całość. Malutkie fragmenty, drobne i poważne wydarzenia układają się w przekonujący obraz ówczesnej Ameryki.

Bezduszny kapitalizm, szybkie kariery, wszechobecny rasizm, skandale, zdrady, radości, smutki. I odkrycia. Technologia rozwijała się w szalonym tempie, a ludzie pokroju Tesli czy Edisona byli u szczytu sławy. Doctorow zaludnił karty swej powieści wieloma autentycznymi postaciami: bardzo dobrze poznamy Harry’ego Houdiniego (świetny, psychologiczny portret!), pojawią się także: multimilioner JP Morgan, samochodowy potentat Henry Ford, prezydenci (Roosevelt, Wilson, Taft), podróżnik i domniemany zdobywca Bieguna Północnego – Robert Peary, femme fatale tamtych czasów – Evelyn Nesbit, anarchistka Emma Goldman, odkrywca Thomas Alva Edison, a także masa mniej znanych postaci jak np. Luther Burbank (amerykański przyrodnik, zainspirowany teoriami Darwina, wyhodował ponad 800 gatunków roślin, m.in. kaktusa bez kolców czy połączenie śliwki i moreli). 

Harry Houdini w Bostonie, 1908 rok. Za chwilę zeskoczy do wody z mostu Harvard Bridge.
I wypłynie, jak zawsze.
(źródło: domena publiczna)

Ciekawostka: pojawia się też wzmianka o Einsteinie, chociaż jego nazwisko nie pada:

Pewien żydowski profesor z Zurychu ogłosił pracę, w której udowadniał, że przestrzeń jest zakrzywiona.

Akcja książki toczy się na przestrzeni (niekoniecznie zakrzywionej) pierwszych kilkunastu lat XX wieku. Fabułę stanowią 4 główne wątki, które wzajemnie się przeplatają, często w kompletnie zaskakujący sposób. Śledzimy więc losy żyjących w ubóstwie imigrantów: ojca oraz jego młodziutkiej córki, historię amerykańskiej rodziny z New Rochelle, gdzie ojciec prowadzi fabrykę fajerwerków, a jego szwagier nieszczęśliwie zakochuje się w słynnej Evelyn Nesbit. Szwagier jest dziwakiem, ojciec wyrusza na Biegun, a matka musi sobie ze wszystkim radzić. W domu mieszkał również dziadek.

Był to bardzo chudy i przygarbiony starzec. Zalatywało od niego pleśnią, prawdopodobnie dlatego, że miał tylko kilka ubrań i z zasady nie kupował ani nie pozwalał kupować sobie nowych. Stale łzawiły mu oczy. Siedział całymi dniami w bawialni i opowiadał chłopcu bajki Owidiusza. Były to opowieści o metamorfozach ludzi, (…) kobiety przybierały postać słoneczników, pająków, nietoperzy albo ptaków, mężczyźni – węży, świń, kamieni a nawet powietrza.

Jednym z głównych bohaterów Ragtime jest też Coalhouse Walker – czarnoskóry muzyk, któremu strażacy (biali) płatają figla, każąc płacić za przejazd drogą publiczną, a gdy ten idzie poskarżyć się policjantowi, demolują jego ręcznie zdobionego Forda. Walker nie poddaje się szykanom i wybiera nietypowy, bezkompromisowy sposób walki o swoje prawa. Pogoń Walkera za sprawiedliwością staje się zresztą później główną osią fabuły. Scena, w której Coalhouse Walker wolnym krokiem otwiera drzwi i opuszcza Bibliotekę JP Morgana, zostanie mi w pamięci na długo. Nie mogę zdradzić więcej, by nie popsuć lektury. Doctorow, na szczęście, unika taniego moralizatorstwa; zręcznie ukrywa istotne tematy i bolączki społeczne pod zwartą i ciekawą fabułą, którą śledziłem z zapartym tchem.

Okładka płyty Scotta Joplina, giganta reagtime'u.
(źródło: www.amazon.com)

Ragtime nieprzypadkowo nawiązuje tytułem do muzycznych kompozycji zwanych potocznie ragami, które święciły triumfy w Ameryce na początku XX wieku. Skoczna, taneczna melodia o synkopowanym rytmie, wygrywana zazwyczaj na pianinie. Najsłynniejszy chyba rag to The Entertainer Scotta Joplina – komu tytuł nic nie mówi, niech odpali na Youtube. Ragtime pojawia się w książce wraz z postacią Coalhouse Walkera.

I wierzcie lub nie, ale książka Doctorowa pulsuje w rytm tych ragów sprzed 100 lat. Zmiany metrum, pozornie poszarpane wątki, parcie naprzód, a na końcu wszystko i tak splata się w jedną, zgrabną całość. Dla mnie, miłośnika muzyki, niesamowicie ciekawym przeżyciem była lektura książki zbudowanej na zasadzie muzycznej kompozycji. Autorowi należy się za to dodatkowa porcja braw. [aplauz]

Warto wspomnieć, iż na podstawie powieści Doctorowa, Miloš Forman nakręcił film o tym samym tytule. Powstały w 1981 roku Ragtime zdobył aż 8 nominacji do Oskara.

E.L. Doctorow we własnej osobie.
(źródło: The Paris Review)

Dobrze, nadeszła pora na podsumowanie. Co zawarł Doctorow w Ragtime?

Świetnie poprowadzoną fabułę, dobrze naszkicowane postacie, zręczną mieszankę fikcji i faktów. Ragtime to 2 w 1: świetna rozrywka, a przy tym książka, która zmusza do zastanowienia i wzbudza emocje.

Moi Drodzy, czego chcieć więcej?  

 

PS. W Ragtime nie ma ani jednego dialogu. Serio!